Stanisław Wawrzyniec Staszic

(6 listopada 1755 r. – 20 stycznia 1826 r.).

Wybitny polski działacz oświeceniowy, pisarz, publicysta, filozof, tłumacz, geograf, geolog, ksiądz, filantrop, maż stanu, przyrodnik, organizator oświaty oraz życia naukowego, zajmował się także gospodarką, pełnił funkcje państwowe i społeczne, był jednym z czołowych reformatorów.

Postać Staszica pojawiała się wszędzie tam, gdzie uprawiana była filantropia. Staszic pojmował filantropię nie jako czułostkową miłość do człowieka, ale jako pomoc w nauce rozsądnego i praktycznego życia.

Był zwolennikiem gruntownych reform systemowych w I Rzeczpospolitej. W okresie Sejmu Wielkiego wspierał piórem zmiany przeprowadzane przez parlament. Domagał się zniesienia liberum veto, wprowadzenia dziedziczności tronu, praw politycznych dla mieszczan i poprawy sytuacji chłopów.

Rodzina

Urodzony w Pile w rodzinie mieszczańskiej. Był synem Wawrzyńca i Katarzyny Stasziców. Stanisław miał dwóch braci Andrzeja i Antoniego oraz siostrę Annę.

Ojciec jego był człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Niewielu mieszczan posiadło tak jak on dobrą znajomość utworów współczesnych, prawa rzymskiego i dzieł klasyków starożytnych. On też ustawicznie dopingował najmłodszego syna do systematycznego pogłębiania zdobytej wiedzy oraz umożliwił mu odbycie studiów zagranicznych.

Piła podobnie jak inne miasta znacznie ucierpiała w wyniku wojen i przemarszów obcych wojska. U progu drugiej połowy XVIII wieku liczyła zatem tylko kilkuset mieszkańców. Władzę miejską w tym czasie sprawowały rodziny z dawna tu osiadłe, a wśród nich cieszący się powszechnym szacunkiem ród Stasziców.

Andrzej Staszic, dziad Stanisława, Był zgodnymi głosami mieszczan przez lat ponad trzydzieści wybierany na stanowisko burmistrza. Godność tę całe dziesięciolecie przed pierwszym rozbiorem piastował również ojciec Stanisława Wawrzyniec. Staszic wzrastał w biegu rodziny chlubiącej się długoletnią tradycją służby publicznej, w atmosferze patriotyzmu i żywego zainteresowania sprawami Rzeczypospolitej. Z domu rodzinnego wyniósł również poczucie własnej godności, cywilnej odwagi i panującej niesprawiedliwości społecznej.

Nauka

Staszic uczył się pilnie. Pierwsze nauki pobierał w domu pod kierunkiem rodziców i starszych braci. Gdy był jeszcze młody uczył się w szopie parafialnej w swoim ojczystym mieście. Następnie uczył się w szkole średniej w Wałczu. Po kilku latach przeniósł się do Poznania, gdzie początkowo uczęszczał do kolegium Lubrańskiego, a później do szkoły wojewódzkiej.

Po ukończeniu szkoły wydziałowej, w 1776 roku wstąpił do poznańskiego seminarium duchownego. Seminarium ukończył święceniami kapłańskimi na przełomie lat 1778-1779. Zaopatrzony w kapitał ofiarowany przez ojca oraz w dochody z dzierżonego urzędu kanclerza szamotulskiej kolegiaty udał się zatem jeszcze w 1779 roku w podróż zagraniczną. Po krótkim pobycie na uniwersytetach w Lipsku i Getyndze osiadł na dwa lata w Paryżu. Podjął tam studia w College de France, gdzie poświecił się głównie naukom przyrodniczym i fizycznym. Studia w Paryżu ukończył w 1781 r.

Dalsze życie

Po powrocie do kraju w 1781 r. Staszic został wychowawcą synów Andrzeja Zamoyskiego.

Po roku 1795, gdy Polska została wymazana z mapy Europy, zajął się działalnością na rzecz rozwoju gospodarczego kraju oraz pracą naukową. Od 1800 roku był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W tatach 1807-15 był członkiem Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Edukacji Narodowej Księstwa Warszawskiego. Od 1808 r. był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1810 r. rozpoczął pracę na stanowisku radcy w gadzie Stanu. Od 1815 r. w Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tatach 1816-1824 pełnił funkcję dyrektora generalnego Wydziału Przemysłu i Kunsztów Królestwa Kongresowego w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji. W 1816 r. założył Szkołę Akademiczno – Górniczą w Kielcach i Instytut Agronomiczny w Marymoncie. W 1816 r. utworzono Królewski Uniwersytet w Warszawie, w którym na czele Rady Głównej stanął ten wielki Polak.

Do jednych z największych osiągnięć Staszica należy utworzone w 1816 r. Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze. W 1822 r. wniósł do Rady Stanu projekt uznania chłopów za wieczystych dzierżawców i wydania zakazu usuwania ich z gospodarstw. W 1824 r. został ministrem Stanu Królestwa Polskiego. Na wniosek Staszica założona została w Warszawie w 1825 r. Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego.

Ten wielki Polak otrzymał za swe dokonania order św. Stanisława I klasy w 1815 r. i order Orła Białego w 1824 r.

Prace literackie:

-  Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (1787)

-  Przestrogi dla Polski (1790)

-  O ziemorództwie gór dawnej Sarmacji, potem Polski (1805)

-  O ziemorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski (1815)

-  O przyczynach szkodliwości Żydów (1818)

-  Ród Ludzki (1819-1820)

-  był tłumaczem Iliady (1815)

Powiedział

„Wolno zapomnieć o godnościach, ale nigdy o swojej godności”

„Dobry człowiek woli sam cierpieć niż na cierpienia drugich patrzeć.”

„Pierwszym obowiązkiem człowieka jest pracować. Tylko przez prace staje się obywatelem użytecznym.”

„Talent jest jak kawałek szlachetnego, ale surowego metalu: dopiero pilna praca go obrobi i wartość mu wielką nada.”